اوراق مشارکت
اوراق مشارکت را می‌توان بر اساس خصیصه‌های اصلی این اوراق به چهار دسته تقسیم کرد:
- اوراق مشارکت یکی از زیر مجموعه های اوراق بهادار محسوب می شوند که در هر جا که قوانین بازار اوراق بهادار اجرا می شود، برای اوراق مشارکت نیز به همان شکل می باشد.
- اوراق مشارکت می‌توانند به دو شکل اوراق بانام و اوراق بی نام منتشر گردند.
- اوراق مشارکت با مبلغ اسمی معین و یکسان منتشر می شوند.
- اوراق مشاکت ضامن حقوق صاحب ورقه به قسمتی از سود است که از پروژه اجرایی ناشر بدست می آید. پروژه می تواند توسط دولت یا شرکت سهامی اجرا شود و ذینفعان را در کار خود شریک کنند.
مفهوم حقوقی اوراق مشارکت
مشارکت به معنای شراکت در کار و فعالیت اعم از اقتصادی و غیراقتصادی است. «اوراق مشارکت» به معنای انتشار اسنادی است. خریدار این اوراق در حکم شریک پروژه است. خریداران اوراق مشارکت به نسبت قیمت و همچنین مدت مشارکت در سود حاصل از اجرای طرح مربوطه، در سرمایه گذاری شرکت، صاحب سهم می شوند. هر ورقه مشارکت بیانگر میزان سهم صاحب آن در مشارکت می باشد.
ماهیت حقوقی اوراق مشارکت
ناشران با انتشار و توزیع اوراق مشارکت خریداران را در سرمایه گذاری خود شریک می کنند. در این معامله، خریدار اوراق مشارکت یک رابطه حقوقی با فروشنده برقرار می کند. این رابطه با عقود و قراردادهای مشابه مقایسه می شود که در آن می‌توان ماهیت حقوقی اوراق مشارکت را درک کرد.
1- مقایسه ماهیت حقوقی ورقه مشارکت با عقد قرض
مقررات اوراق قرضه موضوع ماده 51 به بعد لایحه قانونی، در قانون تجارت 1347، بر این نظر است که اوراق مشارکت با اوراق قرضه سابق دارای اشتراکات زیادی هستند. به عبارت دیگر، اوراق مشارکت همانند ورقه قرضه، مبلغ اسمی معین و قابل معامله دارد که بدون تشریفات خرید و فروش می شوند. علاوه بر این، صاحب اوراق مشارکت در اداره شرکت یا موسسه ناشر حق دخالت ندارد.
ورقه مشارکت را می توان با سهام تعویض کرد اوراق مشارکت چیست؟ و یا آن را تبدیل کرد. براساس ماده 65 لایحه قانونی، شرکتی که اقدام به مبادله اوراق مشارکت می‌کند، نمیتواند سرمایه خود را مستهلک کند، یا اوراق مشارکت قابل تعویض یا تبدیل جدید را نشر دهد و یا از طریق بازخرید سهام، میزان آن را کمتر و یا سرمایه را تقسیم کند.
براساس ماده 35 آیین نامه اجرایی قانون، چگونگی انتشار اوراق مشارکت، ناشر اوراق مشارکت هیچ حقی در نحوه تقسیم منافع ندارد و یا نمی تواند همانند اوراق قرضه سابق، زمان تحقق افزایش سرمایه موضوع اوراق مشارکت و یا سررسید نهایی اوراق مشارکت سهام جدید را صادر کند.
براساس همین ماده قانونی، چگونگی انتشار اوراق مشارکت، دادن سهم به سهامداران و یا تخصیص یا پرداخت با عناوینی همچون جایزه یا منافع انتشار سهام، ممنوع است. اما اگر حقوق دارندگان اوراق مشارکت که متعاقباً اوراق خود را به سهام شرکت تبدیل کرده اند، نسبت به سهامی که با تبدیل تصاحب شده اند، حفظ شده باشد، می تواند خلاف این امر انجام شود.
اوراق مشارکت با اوراق قرضه متفاوت است. به این دلیل که نمی‌توان این دو را از جنس ورقه قرضه یا وام دانست. زیرا اوراق مشارکت بهره معین ندارند و آن چه برای صاحب ورقه کسب می شود، همان سودی است که در نتیجه اجرای طرح موضوع مشارکت بدست می آید و قسمتی از این سود در زمان اجرای طرح، بصورت علی الحساب و بخش دیگر آن در پایان طرح به طور کامل واریز می شود.
همچنین صاحب اوراق مشارکت، مال خود را به ناشر تملیک نمی‌کند، بلکه سرمایه او با میزان سرمایه ناشر، در طرح موضوع مشارکت ترکیب و حالت اشاعه در مالکیت طرفین، برقرار می شود. در ماده 8 آیین نامه اجرایی قانون تجارت، قانون گذار می تواند چگونگی انتشار اوراق مشارکت، جمع آورده های صاحبان اوراق مشارکت و سرمایه موسسه یا شرکت ناشر را تعیین کنند. در این صورت هیچ شبهه ای در ارتباط با ربوی بودن و یا قرض بودن اوراق مشارکت ایجاد نمی شود.
2- مقایسه رابطه موضوع ورقه مشارکت با عقد مضاربه
برخی از حقوقدانان بر این نظرند که رابطه ناشی از ورقه مشارکت به عقد مضاربه شبیه است و برای توجیه شرعی بودن پرداخت سود تضمین شده می توان در مقابل دارنده ورقه مطابق با مقررات قانون مدنی راجع به مضاربه، عمل کرد. زیرا قانون مدنی به مضارب (عامل) اجازه می دهد تا با تصاحب و تملیک بخشی از مال خود، خسارت مالک را پرداخت و یا بخش یا تمامی سود حاصل را دریافت کند.
در این صورت دارنده ورقه مشارکت نمی تواند کاری انجام دهد جز این که هزینه ناشر (موسسه یا شرکت) را پرداخت کند تا ناشر با آن طرحی را انجام دهد و صاحب ورقه را در سود طرح، سهیم کند. براساس ماده 546 ق.م، در عقد مضاربه دارنده اوراق مشارکت می تواند سرمایه مورد نیاز مضارب را پرداخت کند تا وی نیز با این سرمایه تجارت کند و سپس سود حاصل میان دو طرف تقسیم شود. رابطه ای که از ورقه مشارکت ناشی می شود شباهت زیادی به عقد مضاربه دارد که در آن، طرح به نام ناشر و توسط او انجام می شود.
تفاوت عقد مضاربه و اوراق مشارکت
در ورقه مشارکت، موسسه یا شرکت ناشر برای اجرای طرح موضوع مشارکت، باید خود بخشی از سرمایه لازم را تامین کند. براساس ماده 8 آیین نامه اجرایی قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت، این حداقل سهم الشرکه ناشر به شکل صریح شرح داده شده است که در هر طرح (اعم از آورده نقدی و غیر نقدی) و میزان (سقف فردی) اوراق مشارکت قابل انتشار برای طرحهای موضوع اوراق مشارکت می باشد. اما این کار باید با رعایت وضعیت مالی و اعتباری ناشر و توسط بانک مرکزی صورت بگیرد. به همین دلیل طرح اجرایی ناشر باید با سرمایه جمعی ناشر و دارنده اوراق مشارکت انجام شود و همانند عقد مضاربه نمی تواند، تنها با سرمایه دارنده ورقه، ناشر طرح را اجرایی کند.
این در حالی است که در عقد مضاربه، یکی از طرفین، سرمایه لازم برای پروژه تجاری را تامین می‌کند و دیگری (عامل یا مضارب) در به فعالیت تجاری و یا اجرای پروژه و طرح خود می پردازد. در نهایت سود بین هر دو تقسیم می شود.
بررسی اوراق مشارکت در ایران
اوراق مشارکت و اوراق قرضه - مالیه عمومی و تعیین خط و مشی دولت ها
هدف از انتشار اوراق مشاركت
مشاركت عموم مردم و تامین منابع مالی مورد نیاز جهت اجرای طرحهای عمرانی-انتفاعی دولت و مشاركت در طرح های سود آور تولیدی و ساختمانی و خدماتی است كه توسط شركتهای دولتی ، شهرداریها و موسسات و نهادهای عمومی غیر دولتی و موسسات عام المنفعه، شركتهای سهامی عام و خاص و تعاونی ها اجرا میشود.
افزایش مشاركت مردم در فعالیتهای اقتصادی – تنوع در ابزارهای مالی - ایجاد و تكمیل وتوسعه طرحهای سودآور عمومی و خصوصی از طریق منابع غیر بانكی هم میتواند از اهداف انتشار اوراق مشاركت باشد.ودرواقع انگیزه اصلی شخصی كه درقرضه سرمایه گذار میكند دریافت بهره و بالا بودن ارزش اوراق در تاریخ سررسید است.
اغلب شركتهای بزرگ نمیتوانند استقراض های میلیاردی خود را فقط از طریق یك وام دهنده تامین كنند. زیرا هیچ اعتبار دهنده ای تمایل ندارد كه چنین ریسك بزرگی را متقبل شود و در واقع حاضر نیستند كه چنین مبلغ بالایی را فقط در یك شركت ، سرمایه گذاری نمایند . به همین دلیل بانكها و اعتبار دهنگان مبلغ وام را كوچك میكنند و تعداد وام گیرندگان را افزایش میدهند و بدین ترتیب ریسك خود را متنوع كرده و كاهش می دهند. در ابتدای مقاله درمورد پیدایش اوراق قرضه در ایران و سیر تحولی آن در قرن معاصر ( قبل از انقلاب و بعد از انقلاب ) مطالبی ارائه شده است . در پایان نیز جداولی در خصوص اوراق مشارکت و اوراق قرضه ارائه شده است. در ادامه اوراق مشارکت چیست؟ به انواع اوراق قرضه و مشارکت و مشخصات آن سخن به میان آمده است .
یكی از ابزارهای مالی كه در اكثر كشورهای جهان برای تامین كسری بودجه و اجرای فعالیتهای و برنامه های عمرانی استفاده میشود استقراض عمومی از طریق اوراق قرضه دولتی است.
اوراق مشارکت
اساسنامه اوراق مشارکت قرارداد و توافقی است که بین شرکای تجاری برای تقسیم نیروی کار و سرمایه و سهیم‌شدن در سود، زیان و مسئولیت تشکیل می‌دهد. از اوراق مشارکت می‌توان به‌عنوان توافق‌نامه مشارکت یادکرد.
مواد توافق‌نامه اوراق مشارکت از نظر قانونی توسط هیچ نهاد نظارتی موردنیاز نیست اما بهترین روش محسوب میشود. مواد مشارکت میتواند در پیشگیری و حل اختلافات بین شرکا مفید باشد زیرا شرایط روابط را روشن می‌کند و نحوه تقسیم دارایی‌های یک مشارکت را مشخص می‌کند.
اوراق مشارکت ( participation papers ) چیست؟
در تعریف اوراق مشارکت (participation papers) گفته میشود که نوعی اوراق بهادار است که توسط بانک مرکزی منتشر میشود و می‌توان با آن معامله کرد و ارزش مالی دارد.
هر کدام از اوراق قابل معامله معنای خاص خود را دارند. اما یکی از بهترین انواع اوراق نوع قابل تبدیل به سهام است که جذابیت زیادی بین فعالین بازار سرمایه دارد .
در بازار سرمایه انواع اوراق جود دارد اما قصد داریم به تعریف و توضیح دررابطه‌با اوراق مشارکت بپردازیم.
زمانی که دولت جهت ساخت تونل و جاده و سدها، پروژه‌های عمرانی و . نیاز به نقدینگی داشته باشد، اقدام به انتشار اوراق مشارکت می‌کند.
درواقع دولت برای اجرای پروژه‌های جدید نیاز به پول دارد اما به دلیل عدم دریافت وام از کشورهای دیگر، عدم چاپ پول و کنترل نقدینگی، با استقراض پول از مردم، جهت احداث پروژه‌ای خود اقدام می‌کند.
استقراض از مردم و تضمین بازگشت سرمایه آنها، یکی از متداول‌ترین روش‌ها جهت تأمین سرمایه در بسیاری از کشورهای جهان می‌باشد.
همان‌طور که از نام این اوراق مشخص است، خریداری این اوراق به منزله مشارکت عمومی است.
تعداد سهم و درصد مالکیت دارنده اوراق، بر روی برگه سهم درج شده است.
انواع اوراق مشارکت
اوراق مشارکت شامل اوراق بورسی و غیر بورسی می‌باشد. همچنین اوراق مشارکت هم به‌صورت ساده و هم مرکب می‌باشد. در ایران اوراق مشارکت تفاوت زیادی با یکدیگر ندارند و عمدتاً اوراق مشارکت ساده هستند.
1. اوراق مشارکت ساده
به ورقی گفته میشود که سود آن در موعد مقرر طبق توافق پرداخت می‌گردد و دارنده اوراق در زمان سررسید فقط مبلغ اسمی اوراق را از ناشر طلب می‌کند.
به هنگام استرداد اوراق اصل سرمایه به همراه سود حاصل از سرمایه گذاری در پروژه به سرمایه گذار بر می گردد و رابطه فرد با شرکت سرمایه گذار، پس از اتمام پروژه به پایان می‌رسد.
دارندگان اوراق مشارکت می‌توانند ورق را به‌صورت بی‌نام یا با نام به ناشر یا فرد دیگری ارائه بدهند.
2. اوراق مشارکت مرکب
در اوراق مشارکت مرکب، سود مشارکت و مبلغ اسمی ورقه قابل استرداد می‌باشد. سرمایه‌گذار میتواند در تاریخ سررسید، اوراق را با سهام معاوضه و یا همان مبلغ اسمی ورق را طلب کند.
انتشار اوراق مشارکت مرکب به دو صورت است:
- قابل تعویض با سهم :
- اوراقی که شرکت‌های سهامی عام منتشر می‌کنند و در زمان سررسیدشان قابل تعویض با سهم سایر شرکت‌های پذیرش شده در سازمان بورس هستند، جزو اوراق مشارکت قابل تعویض با سهم قرار م‌گیرند .
- قابل تبدیل به سهام:
این ورق قابل تبدیل به سهم شرکت ناشر می‌باشد. زمانی که عملکرد شرکت ناشر روبه بهبود باشد، دارنده سهم میتواند ورقه خود را تبدیل اوراق مشارکت چیست؟ به سهم کند، در این حالت هم از بهبود وضعیت و توسعه شرکت شریک بهره خواهد برد و هم به‌عنوان سهامدار شرکت باقی خواهد ماند.
طبق لایحه قانونی مصوب سال ۱۳۴۷ تبدیل‌شدن اوراق به سهم زمانی اتفاق می‌افتد که شرکت ناشر، سرمایه خود را افزایش دهد. در این صورت اوراق به سهم تبدیل می‌شوند و سرمایه شرکت نیز افزایش می‌یابد
نوع دیگر دسته‌بندی اوراق مشارکت با نام و بی‌نام بودن آنها است.
با نام و بی‌نام بودن اوراق هنگام انتشار اوراق، توسط ناشر مشخص می‌گردد. منظور از اوراق با نام و بی‌نام چیست؟
اوراق مشارکت با نام، در زمان انتشار نام افراد روی آن ثبت میشود. در این صورت اگر ورق مفقود یا سرقت شود، فرد دیگر امکان استفاده یا فروش آن را ندارد.
اوراقی که به نام شخص خاص منتشر نمی‌شود و دروجه‌حامل است. از همین روی باید دارنده این اوراق در نگهداری و حفظ آن تلاش کند زیرا در دست داشتن ورق، به معنای مالک بودن آن می‌باشد و امکان استفاده از آن را هم دارد.
توصیه میشود، درصورتی‌که مبلغ زیادی روی اوراق بی‌نام سرمایه‌گذاری کرده‌اید، اوراق خود را با پرداخت کارمزدی اندک، به‌صورت امانت به صندوق امانات بانک بسپارید تا ریسک نگهداری آنها را کاهش دهید.
ویژگی‌های اوراق مشارکت:
- امکان معامله آن در بازار دوم وجود دارد
- تضمین اصل و سود مبلغ سرمایه‌گذاری شده برای دارندگان اوراق مشارکت
- پرداخت سود قطعی و علی‌الحساب در تاریخ سررسید
- سود ۱۸ تا ۲۲ درصد برای دارندگان اوراق مشارکت
- امکان پرداخت سود اوراق در سررسیدهای ماهیانه، سه‌ماهه، سالانه وجود دارد
- اوراق مشارکت برای سرمایه گذران اوراق، با بازده بدون ریسک همراه است
- دارندگان اوراق مشارکت فاقد حق رأی می‌باشند
- معافیت مالیاتی برای دارندگان اوراق مشارکت
سود اوراق مشارکت چقدر است؟
سود اوراق مشارکت باتوجه‌به تشخیص نهادهای مالی مربوطه تعیین میشود که در بازه‌های زمانی مختلف به تأیید و نظارت بانک مرکزی می‌رسد (ناشران این اوراق بانک می‌باشد) . ازاین‌رو نمی‌توان سود مشخص و دقیقی برای این اوراق مشخص کرد.
به طور معمول درصد سود اوراق مشارکت بستگی به توجیه اقتصادی طرح عمرانی دارد. اما معمولاً سود اوراق مشارکت سالانه ۱۸ الی ۲۲ درصد می‌باشد که در تاریخ سررسید به‌حساب سرمایه‌گذاران واریز می‌گردد.
سود این اوراق معمولاً از سود بانکی بیشتر است، دلیل آن هم ترغیب افراد به سرمایه‌گذاری و تأمین سرمایه پروژه‌ها می‌باشد.
سرمایه‌گذاری در اوراق مشارکت نوعی سرمایه‌گذاری با بازدهی متوسط و میان‌مدتی است.
شاید دانستن این نکته پیش از اقدام به خرید اوراق مهم باشد که، گاهی بازده سرمایه‌گذاری در سایر بازارها مانند بورس، مسکن و. میتواند به‌صرفه‌تر باشد. اما زمانی که سایر بازارها نزولی هستند، معمولاً اوراق سود خوبی نصیب سرمایه‌گذاران خواهد کرد.
خرید و فروش اوراق مشارکت
معمولاً سازمان‌ها و شرکت‌های دولتی یا شرکت‌های بورسی و غیر بورسی اقدام به انتشار اوراق مشارکت می‌کنند.
برای خرید اوراق، داشتن کد معاملاتی یا کد بورسی نیاز است. بعد از دریافت نام کاربری و گذرواژه، می‌توانید وارد سیستم معاملاتی شوید و به‌صورت آنلاین اوراق مشارکت بورسی را خریداری نمایید.
جهت اقدام به خرید اوراق مشارکت در بازار آزاد، قدم‌به‌قدم مراحل زیر را طی کنید:
- در ابتدا برای خرید اوراق مشارکت، برای دریافت کد معاملاتی یا کد بورسی جهت فعالیت در بازار بورس و اوراق بهادار اقدام کنید
- اوراق مشارکت قابل معامله را از طریق کانال‌های خبری و یا سایت: http://www.fipiran.com/Market/LupOTCO انتخاب کنید.
- پس از وارد شدن در پنل بورسی، سفارش خرید خود را ثبت کنید.
- پس از انجام خرید، اوراق خریداری شده در پنل معاملاتی شما ثبت می‌گردد و برای فروش آن می‌توانید از همین طریق اقدام کنید و سفارش فروش را ثبت نمایید.
- امکان درخواست خرید اوراق به‌صورت حضوری از کارگزاری بورس نیز وجود دارد.
در حال حاضر کارمزد معاملات اوراق مشارکت ۰ ٫ ۰۷ قیمت اوراق می‌باشد که از حساب خریدار کسر میشود.
افرادی که فاقد کد معاملاتی هستند می‌توانند از طریق بانک‌ها برای خرید اوراق اقدام کنند.
این افراد از طریق کانال‌های خبری، شبکه‌های اجتماعی، روزنامه‌ها و. می‌توانند از انتشار اوراق اطلاع پیدا کنید و در پذیره‌نویسی آن شرکت کنید.
سپس با مراجعه به شعب بانک‌هایی که فروش اوراق مشارکت غیر بورسی را انجام میدهند و با ارائه مدارک شناسایی خود (کارت ملی و شناسنامه)، باتوجه‌به میزان سرمایه‌ای که دارند برای خرید اوراق اقدام کنند. برای فروش اوراق نیز به همان شعبه بانک جهت فروش اوراق، می‌توانند مراجعه کنند.
علاوه بر بانک‌ها، شرکت‌های دولتی و وزارت‌خانه‌ها نیز اوراق مشارکت صادر می‌کنند. این اوراق نیز در بورس معامله نمی‌شوند و توسط بانک بازخرید آن انجام میشود.
حداقل مبلغ سرمایه‌گذاری برای خرید اوراق معادل ۱۰ میلیون ریال (یک میلیون تومان) می‌باشد. هر فردی که قصد مشارکت در تأمین مالی طرح و پروژه‌ای را داشته باشد باید حداقل یک میلیون تومان اوراق خریداری کند تا به‌عنوان سرمایه‌گذار شناخته شود.
به هنگام خرید اوراق حتماً به اطلاعات مندرج در روی ورق توجه و به‌دقت آن را مطالعه کنید.
در هنگام خرید اوراق مشارکت به چه اطلاعات ی باید توجه داشت؟
- مبلغ سرمایه اسمی
- تعداد اوراق مشارکت
- با نام یا بی‌نام بودن
- درصد سود علی‌الحساب
- دوره‌های پرداخت سود
- عمر اوراق یا مدت‌زمان (دو الی پنج‌ساله هستند.)
تفاوت اصلی اوراق مشارکت و سهام چیست؟
سرمایه‌گذاران با خرید اوراق مشارکت در انجام طرحهای عمرانی به میزان سرمایه‌ای که پرداخت می‌کنند شریک می‌شوند. تفاوت اوراق مشارکت با سهام و سایر اوراق نیز در تضمین پرداخت سود است.
با این تفاوت که سهامداران با خرید سهم شرکت، دارای حق رأی هستند و سهامدار شرکت محسوب می‌شوند، اما دارندگان اوراق مشارکت فاقد حق رأی هستند و به‌عنوان وام‌دهنده به ناشر شرکت صادرکننده اوراق مشارکت می‌باشند و شرکت صادرکننده به این افراد بدهی دارد.
دارندگان اوراق مشارکت دارای تضمین دریافت سود هستند که طبق قرارداد، در فواصل زمانی معین به آنها پرداخت میشود.
اوراق قرضه چیست؟ / آشنایی با اوراق قرضه به زبان ساده
امیر شاملویی
- اشتراک‌گذاری
احتمالا تاکنون عبارت «اوراق قرضه» به گوشتان خورده باشد و از خودتان پرسیده باشید، اوراق قرضه چیست؟ شاید هم گاهی عبارت «اوراق مشارکت» را از تبلیغات مختلف شنیده باشید. به طور کلی می‌توان گفت اوراق قرضه از جمله سرمایه‌گذاری‌های کم‌ریسک هستند که سود مشخصی برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کنند. در این مطلب قصد داریم به زبان ساده بیشتر با اوراق قرضه آشنا شویم و ویژگی‌های آن را شرح دهیم.
اوراق قرضه چیست؟
بیایید به زبان ساده مفهوم اوراق قرضه را بررسی کنیم. شاید برایتان پیش آمده باشد که بخواهید یک کالای مورد نیاز مثلا خانه یا ماشین را بخرید اما پول لازم را نداشته باشید. در این صورت می‌توانید این پول را از دوستان و آشنایان قرض کنید یا از یک موسسه مالی و اعتباری وام بگیرید. شرکت‌ها و حتی دولت‌ها هم همین طور هستند. یعنی وقتی به پول نیاز دارند و باید آن را تامین کنند، اقدام به انتشار اوراق قرضه می‌نمایند. به این ترتیب آنها می‌توانند از اوراقی که به فروش رسانده‌اند، برای انجام پروژه‌هایشان استفاده کنند. شرکت یا دولتی که اوراق قرضه را صادر کرده، تعهد می‌کند در تاریخی معین اصل پولی را که گرفته به همراه بهره مشخصی به وام‌دهندگان بپردازد.
اوراق قرضه را می‌توان یک ابزار تامین مالی دانست. با این حال باید اشاره کنیم که در ایران ابزاری به عنوان اوراق قرضه نداریم و در عوض اوراق بهادار با درآمد ثابت مانند اوراق خزانه‌داری اسلامی (اخزا) یا اوراق مشارکت و مواردی از این قبیل عرضه میشود.
انواع اوراق قرضه در ایران کدامند؟
اوراق قرضه به چند نوع طبقه‌بندی می‌شوند. این دسته‌بندی‌ها عبارتند از: اوراق قرضه دولتی، اوراق قرضه شهرداری و اوراق قرضه شرکتی. دسته اول یعنی اوراق قرضه دولتی به اوراقی گفته میشود که دولت برای تامین مالی برنامه‌هایش منتشر می‌کند. البته گاهی این اوراق دولتی برای پرداخت صورتحساب‌ها و مواردی این چنینی نیز صادر میشود. ریسک این اوراق بسیار پایین است.
دسته دوم اوراق قرضه مربوط به شهرداریها هستند. این اوراق از سوی شهرداریها و مناطق مختلف صادر میشود تا بتوانند هزینه برخی پروژه‌های سنگین یا عملیات‌ها را تامین کنند. این اقدام از سوی شهرداریها زمانی انجام می‌گیرد که شهرداریها نتوانند با استفاده از مالیات‌ها هزینه پروژه‌ای را تامین نمایند.
دسته سوم اوراق قرضه، اوراق قرضه شرکتی هستند. در این دسته از اوراق، شرکت‌ها برای این اوراق مشارکت چیست؟ که کسب‌وکار خود را رشد و توسعه دهند، اقدام به انتشار می‌کنند. ریسک اوراق قرضه شرکتی بالاتر از اوراق قرضه دولتی است، اما ممکن است سود آنها بیشتر باشد.
تفاوت اوراق قرضه با مشارکت چیست؟
اوراق مشارکت نوعی اوراق قرضه هستند که در ایران منتشر می‌شوند. عمدتا هدف از انتشار این اوراق، کمک به تامین مالی طرحهای عمرانی، تولیدی و خدماتی است. نهادی که به انتشار این اوراق می‌پردازد و ضوابط آن را مشخص می‌کند، بانک مرکزی ایران است. بین اوراق قرضه و اوراق مشارکت یک فرق اساسی وجود دارد. این فرق آن است که پولهای به دست آمده از طریق اوراق مشارکت باید به مصرف خاصی برسند. یعنی مثلا اگر برای طرحهای عمرانی خاصی اخذ شده‌اند، در همین موارد خرج شوند. اما در مورد اوراق قرضه این طور نیست و برای پول به دست آمده محدودیت چندانی وجود ندارد.
همچنین، علت عدم استفاده از اوراق قرضه عمدتا به این موضوع برمی‌گردد که اوراق قرضی همراه با نرخ بهره هستند و از نظر اسلام مشمول ربا می‌شوند. همین موضوع باعث میشود در اقتصادهای اسلامی از این ابزار استفاده نشود. به این ترتیب، نرخ سود اوراق قرضه این قابلیت را دارد که از پیش تعیین شود اما در مورد اوراق مشارکت، نرخ سود قطعی در پایان اجرای پروژه محاسبه میشود و به سرمایه‌گذاران پرداخت می‌گردد. سود دوره‌ای پرداختی اوراق مشارکت هم به صورت علی‌الحساب صورت می‌گیرد.
فرق اوراق مشارکت با سهام در چیست؟
با توجه به چیزهایی که به آن اشاره کردیم، خرید اوراق قرضه شباهت‌هایی با خرید سهام دارد. در واقع هر دو ابزاری برای سرمایه‌گذاری محسوب می‌شوند. اما این دو با هم تفاوت نیز دارند. به عنوان مثال، وقتی شما سهام یک شرکت را می‌خرید، صاحب بخشی هرچند کوچک از آن میشوید. در این صورت اگر آن شرکت سود کند، شما هم سود می‌کنید و با زیان شرکت فوق شما هم متضرر خواهید شد. به این ترتیب می‌توان گفت اوراق قرضه ریسک خاصی ندارند و نرخ سود مشخصی به آنها تعلق می‌گیرد، اما خرید سهام این گونه نیست.
شرکت‌ها هم بیشتر میل دارند که با اوراق قرضه منابع خود را تامین کنند تا فروش سهام. علت آن هم این است که با فروش سهام عده‌ای از افراد می‌توانند در مدیریت شرکت دخالت کنند اما در صورتی که اوراق قرضه داده شود، آنها فقط طلبکار شرکت خواهند بود.
ویژگی‌های اوراق قرضه
همان طور که پیشتر اشاره کردیم، اوراق قرضه ویژگی‌های مخصوص خود را دارند. آنها ریسک خاصی ندارند و معمولا دارای سررسید مشخصی هستند. صاحب اوراق قرضه طلبکار از دولت یا شرکت محسوب میشود و میتواند اصل پول و سود آن را طبق آنچه در هنگام خرید قید شده است، دریافت کند. برخی از اوراق قرضه یکجا و با رسیدن به موعدی معین سررسید می‌شوند اما برخی دیگر دوره به دوره پرداختی‌هایی دارند. علاوه بر این، روی اوراق قرضه معمولا ارزش اسمی قید شده است. حال شاید برایتان این سوال پیش بیایدکه اگر منتشر کننده اوراق قرضه ورشکست شود یا نتواند آن را پرداخت نماید، چه میشود؟ اگر چنین اتفاقی بیفتد، ابتدا باید طلب دارندگان اوراق قرضه وصول شود و سپس نوبت به تصفیه حقوق سهامداران می‌رسد. البته برخی از شرکت‌ها برای این که سرمایه‌گذاران را جذب کنند، اوراق قرضه خود را با وثیقه منتشر می‌کنند.
از سوی دیگر، به طور کلی، دارندگان اوراق قرضه نمیتوانند روی تصمیمات شرکت تاثیر بگذارند. همچنین، اگر اوراق قرضه به صورت خصوصی به خریداری فروخته شود، دو طرف خریدار و منتشر کننده اوراق طرفین قرارداد محسوب می‌شوند، اما اگر اوراق به صورت عمومی به فروش رفته و تعداد زیادی اقدام به خرید آن کنند، یک نفر به عنوان امین نماینده صاحبان اوراق قرضه میشود و روی انجام شدن تعهدات شرکت نظارت می‌نماید.
نکاتی در مورد حسابداری اوراق قرضه
در مورد حسابداری اوراق قرضه چند نکته وجود دارد. اوراق قرضه یک ارزش اسمی دارند که بیانگر مبلغ پولی است که وقت سررسید اوراق قرضه می‌توان به دست آورد. این میزان روی اوراق و سند آن هم درج شده است. نرخ بهره همان نرخ سودی است که بر اساس ارزش اسمی اوراق خریداری شده پرداخت میشود. این نرخ همان طور که گفتیم ثابت است. مثلا اگر نرخ بهره 20 درصد در سال باشد و ارزش اسمی آن یک میلیون تومان باشد، میزان بهره پرداختی و اصل پول در سررسید یک ساله یک میلیون و 200 هزار تومان خواهد بود. تاریخ کوپن همان تاریخی است که منتشرکننده اوراق قرضه قرار است بهره آن را پرداخت کند. این پرداخت میتواند در دوره‌های مختلف صورت بگیرد یا یکجا انجام شود.
تاریخ سررسید نکته دیگری است که در مورد حسابداری اوراق قرضه مطرح است. این تاریخ همان زمانی است که منتشر کنندگان اوراق قرضه ارزش اسمی آن را پرداخت می‌کنند. اوراق قرضه از این نظر به 3 دسته کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت تقسیم می‌شوند. سررسید اوراق قرضه کوتاه‌مدت از 1 تا 5 سال، اوراق قرضه میان‌مدت از 5 تا 10 سال و اوراق قرضه بلندمدت بیشتر از 10 سال است. در نهایت، قیمت اوراق قرضه به قیمتی می‌گویند که منتشرکننده اوراق برای اولین بار اوراق قرضه را به فروش رسانده است.
ثبت‌های حسابداری مربوط به اوراق قرضه
ارزش اوراق قرضه به عوامل زیادی بستگی دارد که از آن جمله می‌توان به نرخ بهره اسمی، نرخ بهره‌ای که بازار در ازای آن می‌پردازد، تاریخ سررسید اوراق و فاصله زمانی پرداخت سود اشاره کرد. در واقع، قیمت فروش اوراق قرضه معادل با ارزش فعلی مقدار سود تضمین شده و ارزش اسمی آن اوراق است.
در مورد فروش اوراق قرضه در بازار 3 حالت وجود دارد. یا نرخ بهره اسمی با نرخ بهره بازار مساوی است یا یکی این نرخ‌ها از دیگری بیشتر است. اگر نرخ‌های بهره بازار و اسمی برابر باشند، قیمت فروش یعنی بازاری اوراق با ارزش اسمی آن برابر میشود. اما اگر نرخ بهره اسمی بیش از نرخ بهره بازار باشد، قیمت فروش اوراق هم از قیمت اسمی آن بیشتر میشود. از سوی دیگر، اگر نرخ بهره بازار بالاتر باشد، قیمت فروش اوراق قرضه هم کمتر از ارزش اسمی آن خواهد شد. به زبان ساده بین نرخ بهره بازار و قیمت فروش آن اوراق رابطه معکوس وجود دارد.
شاید برایتان پیش آمده باشد که بخواهید یک کالای مورد نیاز مثلا خانه یا ماشین را بخرید اما پول لازم را نداشته باشید. در این صورت می‌توانید این پول را از دوستان و آشنایان قرض کنید یا از یک موسسه مالی و اعتباری وام بگیرید. شرکت‌ها و حتی دولت‌ها هم همین طور هستند. یعنی وقتی به پول نیاز دارند و باید آن را تامین کنند، اقدام به انتشار اوراق قرضه می‌نمایند. به این ترتیب آنها می‌توانند از اوراقی که به فروش رسانده‌اند، برای انجام پروژه‌هایشان استفاده کنند. شرکت یا دولتی که اوراق قرضه را صادر کرده، تعهد می‌کند در تاریخی معین اصل پولی را که گرفته به همراه بهره مشخصی به وام‌دهندگان بپردازد.
اوراق قرضه را می‌توان یک ابزار تامین مالی دانست. با این حال باید اشاره کنیم که در ایران ابزاری به عنوان اوراق قرضه نداریم و در عوض اوراق بهادار با درآمد ثابت مانند اوراق خزانه‌داری اسلامی (اخزا) یا اوراق مشارکت و مواردی از این قبیل عرضه میشود.
اوراق مشارکت
سرمایه گذاران با آگاهی و تخصص کافی نسبت به وضعیت مالی و عملکرد سازمان اقدام به سرمایه گذاری در اوراق قرضه سازمان مورد نظر می کنند. یکی از اوراق قابل سرمایه گذاری، اوراق مشارکت می باشد که در این مطلب به شرح آن پرداخته می شود.
اوراق مشارکت:
اوراق مشارکت (Participation Papers)، به اوراق بهاداری گفته می شود که بیانگر مشارکت مالک آن اوراق در یک طرح است.
به بیان دیگر می توان گفت که سرمایه گذار، سرمایه خود را به یک شرکت، کارخانه و یا نظایر آنها می سپارد تا بتواند طرح توسعه خود را اجرا کند و از محل منافع کسب شده سود سرمایه گذار را نیز پرداخت نماید.
اوراق مشارکت اوراق بهادار با نامی هستند که با قیمت و مدت معین و به منظور تامین بخشی از منابع مالی مورد نیاز طرح های مورد نظر دولت، شهرداری ها، شرکت های بزرگ دولتی و خصوصی و تحت نظارت بانک مرکزی یا سازمان بورس، منتشر می شوند و باز پرداخت آنها توسط دولت یا بانک ها تضمین می شود.
نکته: این اوراق از طریق عرضه عمومی به سرمایه گذاران اعطا می گردد.
ویژگی های اوراق مشارکت:
- قابلیت خرید و فروش دربازار ثانویه
- بازده بدون ریسک برای سرمایه گذاران
- مالکیت بدون حق رای برای دارندگان اوراق
- معافیت مالیاتی برای سرمایه گذاری در اوراق مشارکت
- تضمین سود و اصل مبلغ سرمایه گذاری برای دارندگان اوراق
- پرداخت سود دوره های معین با کوپن های ماهیانه، سه ماهانه یا سالانه
- پرداخت سود به صورت علی الحساب و سود قطعی در سررسید
- تعیین سود ۱۸ تا ۲۲ درصد برای اوراق مشارکت
تضمین پرداخت سود:
یکی از مهم ترین جذابیت های اوراق مشارکت در مقایسه با سایر اوراق بهادار، تضمین پرداخت سود می باشد که دارنده اوراق مشارکت اطمینان دارد که سود مشخص و تضمین شده ای را به عنوان سود علی الحساب، در فاصله های زمانی معینی، دریافت می کند.
سود علی الحساب و سود قطعی:
لازم به ذکر است که اگر سود قطعی بیشتر از سود علی الحساب پرداختی به خریداران اوراق باشد، آن گاه باید مابه التفاوت آن هم به سرمایه گذاران پرداخت گردد.
اما در صورتی‌که سود قطعی پروژه، از سود علی الحساب پرداختی کمتر باشد، جبران مابه التفاوت بر عهده ضامن اوراق مشارکت قرار می گیرد و زیانی از این بابت، متوجه خریداران این اوراق نخواهد بود.
سود اوراق مشارکت:
سود اوراق مشارکت را نمی توان به طور دقیق و مشخص تعیین نمود، زیرا این سود بر طبق تشخیص نهاد های مالی مربوطه و با تایید و نظارت بانک مرکزی در بازه های زمانی مشخص، تعیین می گردد.
انواع اوراق مشارکت:
در حالت کلی سه نوع اوراق مشارکت در ایران منتشر می شود که شامل موارد زیر می باشد:
اوراق مشارکت بانک مرکزی:
به اوراق مشارکتی گفته می شود که با هدف اجرای سیاست های اقتصادی دولت توسط بانک مرکزی منتشر می گردد و قابلیت باز خرید توسط بانک عامل را دارد.
نکته: این دسته از اوراق در بورس اوراق بهادار قابل معامله نمی باشند.
اوراق مشارکت وزارت خانه ها و شرکت های دولتی:
به اوراق مشارکتی می گویند که توسط وزارت خانه ها و شرکت های دولتی به منظور تامین مالی پروژه های عمرانی منتشر می گردند و قابلیت باز خرید توسط بانک عامل را دارند.
نکته: این نوع اوراق، در بورس اوراق بهادار معامله نمی شوند.
اوراق مشارکت شرکت های پذیرفته شده در بورس:
به اوراق مشارکتی گفته می شود که برای تامین مالی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار منتشر می گردند.
نکته: این نوع اوراق، در بورس اوراق بهادار قابل معامله است.
موسسه مشاوران مطالعه مقاله اوراق مالی اسلامی را به شما عزیزان پیشنهاد می کند.
نکات مهم اوراق مشارکت
مراحل خرید و فروش اوراق مشارکت خارج از بورس:
- انتخاب اوراق مشارکت
- مراجعه سرمایه گذار با مدارک شناسایی (شناسنامه و کارت ملی) به یکی از شعب بانک های عامل
- اقدام به خرید و فروش اوراق
مراحل خرید و فروش اوراق مشارکت در فرابورس:
- انتخاب اوراق مشارکت
- داشتن کد معاملاتی
- ارسال سفارش خرید
نکات مهم اوراق مشارکت:
- قیمت اسمی هر واحد از اوراق مشارکت ۱٫۰۰۰٫۰۰۰ ریال می باشد.
- هر ورقه میزان قدر السهم دارنده آن در طرح مورد سرمایه گذاری را نشان می دهد.
- نماد هر یک از اوراق مشارکت حداکثر سه روز پیش از سر رسید پرداخت سود علی الحساب آن متوقف می گردد و یک روز پس از پرداخت سود، آن نماد بازگشایی می گردد.
- در صورتی که اوراق بهادار از فرابورس خریداری گردد، سودی که به خریدار تعلق دارد، از طریق شرکت سپرده گذاری مرکزی به حساب بانکی معرفی شده از جانب وی واریز می شود.
- اگر سرمایه گذار در اواسط دوره و پیش از سررسید پرداخت سود، اوراق را خریداری نماید، در صورت پرداخت مابه التفاوت سود روز های گذشته (از ابتدای دوره تا زمان خرید اوراق)، در پایان دوره سود کل دوره به حساب وی واریز می شود.
- تمامی این اوراق قابلیت نقد شوندگی دارند به صورتی که بازارگردان این اوراق موظف است تمامی سفارش های فروش را به مبلغ اسمی در هر روز خریداری نماید.
- حداقل مدت دریافت سود سرمایه گذار در معامله اوراق، چها روز از زمان خرید تا فروش اوراق می باشد.
- با توجه به آئین نامه اجرایی قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت، دارندگان اوراق به نسبت قیمت اسمی و مدت زمان مشارکت، در سود حاصل از اجرای طرح های مربوطه سهیم خواهند بود.
- با فروش اوراق مشارکت رابطه وکیل و موکل بین ناشر و خریدار اوراق تحقق می یابد.
- اوراق مشارکت به عنوان وثیقه طرف های معامله در قرارداد های مربوط به وزارت خانه ها، موسسات و شرکت های دولتی، شهرداری ها و سایر دستگاه های اجرایی پذیرفته می شوند.
نکات مهم در مورد سود اوراق مشارکت:
- بین ریسک و بازده این اوراق رابطه مستقیم وجود دارد.
- سود تضمین شده اوراق مشارکت به صورت علی الحساب به سرمایه گذار پرداخت می شود.
- سود اوراق مشارکت از پرداخت مالیات معاف است.
- اوراق مشارکت اغلب بی نام هستند و سرمایه گذاری که این اوراق را در اختیار دارد مالک آن شناخته می شود.
- سود اوراق مشارکت در فواصل زمانی معین یک ماهه یا سه ماه و از طریق برگه هایی که همراه اوراق مشارکت تحویل داده می شود، به خریدار پرداخت می گردد.
- طرح های توسعه که برای تامین مالی آنها اوراق مشارکت منتشر می شود معمولا طرح های با مدت زمان طولانی می باشند.
- در صورتی که اوراق مشارکت در بورس و یا فرابورس پذیرفته شده باشند، سهامدار این اوراق می تواند برای فروش آنها قبل از سررسید اوراق، به یکی از شرکت های کارگزاری بورس مراجعه کرده و نسبت به فروش اوراق خود اقدام نماید.
- سود اعلامی اوراق مشارکت برای دوره های یک ساله معمولا بین ۲۰ تا ۲۲ درصد است و هر چه این درصد سود بیشتر باشد، خرید آن اوراق جذاب تر است.
- سررسید پرداخت سود یک ماهه یا سه ماهه می باشد و هر اندازه دوره های پرداخت سود کوتاه تر باشند، برای سرمایه گذار از جذابیت بیشتری برخوردار خواهند بود.
- در برخی از موارد، به دلیل کمبود نقدینگی و رقابت برای جذب منابع بانک ها، برخی از ناشران اوراق علاوه بر سود اعلامی، سود ۳ درصدی نیز برای یک سال را بر روی تابلو معاملاتی تضمین می کنند.
اگر این مطلب برای شما رضایت بخش بوده است، مطالعه مقاله قرارداد آتی را به شما پیشنهاد می کنیم.
دیدگاه شما