مفهوم قرارداد آتی

چگونه قرارداد آتی بخریم ؟

آشنايي با مباني قراردادهاي آتی خريد و فروش كالا

تعریف قرارداد آتی قرارداد آتی یا فیوچر : قراردادي که در آن خریدار و فروشنده توافق می کنند ، مقدار معینی از کالاي مشخص را با کیفیت مشخص ، قیمت معلوم ، در زمان و مکان مشخص معامله…

• بررسی شفافیت و پاسخگویی نهادهای متولی حرفه حسابداری و حسابرسی کشور
• تفکیک حساب‌های شخصی و تجاری منتفی شد؟
• اظهار نظر در خصوص معافیت مالیاتی اعتبارات رفاهی/مالیات حقوق
• مقایسه حد نصاب (اصلاحی) موضوع ماده ١٧۵ قانون مالیاتهای مستقیم
• طرح شناورسازی ساعت دستگاه‌های اجرایی چگونه است؟
• استعلام چک چگونه انجام میشود؟
• بررسی نرخ سود اسمی یا همان پولی در برابر نرخ سود واقعی
• مشوق‌های دارندگان حساب‌های تجاری
• آیا هزینه ارسال پیامک بانک‌ها تغییری کرده؟
• اعطای اختیار به هیات اجرایی مالیاتی در خصوص بازداشت اموال ابطال شد
• مواد ۱ و ۷ دستورالعمل اجرایی تبصره ۱ ماده ۲۳۸ قانون مالیات ها ابطال شد
• اطلاعاتی در خصوص کارگران شب کار
• ملاک عدم پذیرش اظهارنامه مودی، داشتن مستندات و دلایل متقن می باشد.
• کد ملی مبنای شناسایی حساب‌های تجاری افراد
• سوالات و ابهامات مالیات های جدید

برای عضویت در خبرنامه سایت بروی تصویر بالا کلیک کنید

-15 مهر مهلت ارسال اظهارنامه ارزش افزوده فصل تابستان به سازمان امورمالیاتی

-30 مهر مهلت ارسال صورتهای مالی حسابرسی شده سال1400 به سازمان امورمالیاتی (بخشنامه)

-30 مهر مهلت ارسال ليست حقوق شهریوربه سازمان امورمالیاتی

-30 مهر مهلت ارسال ليست حقوق شهریوربه سازمان تامین اجتماعی

– بموجب ماده 137 قانون تجارت : هيات مديره بايد لااقل هر شش ماه يك بار خلاصه صورت دارايي و قروض شركت را تنظيم كرده و به بازرس بدهد.

بازار آتی چیست ؟ (آشنایی با قرارداد و معاملات آتی)

در این مقاله به معرفی و بررسی بازار آتی ، قرارداد آتی و معاملات بازار آتی می پردازیم. قراردادهای آتی یکی از انواع معاملات در بازارهای مالی است که این ابزار مشتقه بر روی سهام، کالاها اجرا می‌شود و از پیچیدگی خاصی برخوردار است.

قرارداد آتی (Future market) چیست؟

قرارداد آتی قراردادی است که فروشنده بر اساس آن متعهد می‌شود در سررسید معین، مقدار معینی از کالای مشخص (سکه طلا، زعفران) را به قیمتی که الان تعیین می‌کنند بفروشد و در مقابل طرف دیگر قرارداد متعهد می‌شود آن کالا را با آن مشخصات خریداری کند.

تاریخچه شروع معاملات آتی

در سال 1848 میلادی در شیکاگو تولیدکنندگان گندم برای فروش محصولات خود نیاز به بازاری داشتند تا معاملات نقدی را انجام دهند یعنی گندم بدهند و پول آن را بستانند. به مفهوم قرارداد آتی تدریج کشاورزان (فروشندگان) و دلالان (خریداران) شروع به نوعی تعهد جهت دریافت وجه نقد خود در آینده گرفتند و زمینه معاملات آتی (Futures) را پایه ‌ریزی کردند بدین معنی که: تولیدکننده موافقت نماید که محصول خود را به خریدار در تاریخ آینده (تاریخ تحویل کالا) با قیمت توافق شده بفروشد.

در این راستا، کشاورز از قبل می‌داند که وجه خود را دریافت می‌نماید و خریدار نیز از قیمت کالا باخبر می‌شود. این معامله برای هر دو طرف معامله سودمند است این نوع قراردادها به سرعت رایج گردید و قراردادها را قبل از تاریخ تحویل دست‌به‌دست چرخاند.

اگر دلالی احساس می‌کرد، نیازی به گندم ندارد، قرارداد خود را به فردی که گندم را نیاز داشت می‌فروخت، مشابه آن نیز، تولیدکننده که قصد عدم تحویل گندم را داشت مسئولیت تحویل واقعی گندم را به دیگری منتقل می‌کرد.

قیمت قرارداد وابستگی به وضعیت و حرکت قیمت گندم و سیستم عرضه و تقاضا در بازار داشت.

امروزه با پیشرفت این قراردادها و اضافه شدن آپشن های جدید شاهد محبوبیت این قراردادها هستیم.

مزیت‌های مهم بازار آتی وجود اهرم در معاملات (یعنی می‌توانیم با چندین برابر پول خود معامله کنیم) و دو طرفه بودن بازار (هم از بالا رفتن قیمت می‌توان سود کرد و هم از افت قیمت‌ها) هستند.

اهرم مالی بازار آتی چیست؟

چنانچه می‌دانید از اهرم در مواقعی استفاده می‌شود که می‌خواهیم با وارد کردن نیرویی کوچک، نتیجه‌ای بسیار بزرگ‌تر به دست ‌آوریم. افراد با هوش مالی بالا همواره به دنبال یافتن فرصت‌های سرمایه گذاری با قابلیت اهرمی هستند، اهرم می‌تواند با تغییر در زمان، مفهوم قرارداد آتی نتیجه نهایی، مواد اولیه و یا سرمایه اولیه، به سرمایه‌گذاران فرصت ثروتمند شدن دهد. همچنین استفاده اشتباه از وضعیت‌های اهرمی می‌تواند منجر به شکست‌های سنگین مالی شود، لذا افرادی با درجه ریسک پذیری بالاتر و هوش و ذکاوت بالا همواره به دنبال سرمایه گذاری ‌های با اهرم بالاتر هستند.

بازار آتی این اهرم را از طریق سرمایه اولیه برای معامله گران ایجاد کرده است. یعنی با در اختیار داشتن مبلغ یک دهم قرارداد می‌توانند بر روی کل قرارداد سرمایه‌گذاری کنند و سود ۱۰ برابری و یا زیان ۱۰۰ برابری به حساب آن‌ها منظور گردد.

در معاملات آتی مشتری با واریز مبلغی به عنوان ضمانت نزد بورس کالا اقدام به خرید و یا فروش می‌نماید، در صورت پیش‌بینی درست قیمت، سود مشتری به حسابش واریز و در صورت زیان از مبلغ ضمانت مشتری برداشت و به حساب طرف مقابل واریز می‌گردد.

دو طرفه بودن بازار آتی به چه معناست؟

در بازار فیزیکی (نقدی) افراد وقتی محصولی را خریداری می‌کنند این انتظار را دارند که قیمت افزایش یابد تا آن‌ها با فروش در قیمت بالاتر سود کسب کنند. یعنی معامله گران فقط زمانی می‌توانند از بازار سود کسب کنند که قیمت‌ها رشد کند. ولی زمانی که قیمت در حال کاهش است عملاً نمی‌توانند انتظار سود داشته باشند.

برخلاف بازار نقدی در معاملات آتی، افراد می‌توانند هم در جهت افزایش قیمت و هم در جهت کاهش قیمت سود کسب کنند. یعنی وقتی قیمت افزایش می‌یابد افراد در قیمت پایین خرید خود را انجام داده و در قیمت بالاتر آن را به فروش می‌رسانند. از طرفی وقتی مفهوم قرارداد آتی سرمایه گذاران پیش‌بینی می‌کنند که قیمت‌ها کاهش خواهد یافت، در قیمت بالاتر اقدام به ‌پیش‌فروش سکه کرده و پس از کاهش قیمت‌ها اقدام به خرید همان تعداد سکه می‌کنند و از اختلاف بین فروش و خرید منفعت کسب می‌کنند. این سبب می‌شود که بدون توجه به شرایط اقتصادی شما بتوانید با تشخیص درست جهت بازار از حرکت قیمت‌ها در هر طرف کسب سود کنید.

وجه تضمین قرارداد آتی چیست؟

در قرارداد آتی به منظور اطمینان از انجام تعهدات، هر یک از طرفین معامله درصدی از ارزش قرارداد را به عنوان “وجه تضمین اولیه” نزد کارگزار سپرده‌گذاری می‌کنند که متناسب با تغییر ارزش قراردادهای آتی، حساب هر یک از طرفین تعدیل می‌شود. بر همین اساس مبلغ وجه تضمین اولیه متغیری است که بر اساس فرمول تسویه روزانه قراردادهای آتی در بورس کالا تعیین و اعلام می‌شود، بنابراین با کاهش قیمت‌ها، این مبلغ از حساب سپرده خریدار کسر و به حساب سپرده فروشنده افزوده می‌شود و بالعکس.

اساس تعیین قیمت معاملات بازار آتی چگونه است؟

قیمت قرارداد آتی یک کالا در بورس از طریق تعامل نیروهای عرضه و تقاضا در بازار طی یک جلسه معاملاتی به طور شفاف و آزاد تعیین می‌گردد. لازم به ذکر است که انتظارات مشتریان نسبت به شرایط کسب ‌و کار در بازار، تغییرات قیمتی، تعدیلات فصلی و … نیز علاوه بر عوامل عرضه و تقاضای بازار نقش مهمی را در تعیین قیمت ایفا می‌کنند.

همچنین عوامل دیگری مثل شرایط تولید، عرضه محصولات جانبی، وجود محصول نهایی در بازار، در دسترس بودن نیروی کار، میزان موارد مصرف کالای مورد نظر، حمل ‌و نقل، نرخ بهره و هزینه فرصت و سرمایه مشتریان بازار نیز نقش مهمی را در تعیین قیمت‌های آتی ایفاء می‌کنند.

ویژگی کالاهای پذیرفته‌شده در بورس چیست؟

در بورس کالا اقلام مختلف کالایی نظیر فلزات، کالاهای کشاورزی، محصولات صنعتی و معدنی قابل معامله و پذیرش هستند به شرط اینکه استانداردها و شرایط مورد نظر بورس را کسب نمایند. لذا ویژگی اصلی کالاهای بورسی احراز شرایط استاندارد بورس جهت معامله می‌باشد که این شرایط شامل کیفیت کالا، نحوه تحویل، اندازه قراردادها، کارمزدها، جریمه‌ها و … است.

بازار معاملات آتی مکانی معین برای خریداران و فروشندگان است و از طریق سامانه الکترونیکی دارای استاندارد بورس، معاملات آتی صورت می‌گیرد و این معاملات برای همه شرکت‌کنندگان در بازار به یک مفهوم عادلانه عرضه می‌شود.

مسئولیت بورس‌ها ایجاد بازاری عادلانه، با نظم و امنیت معاملاتی است. تمام بورس‌های دنیا توسط مقام ناظر کنترل و اداره می‌شوند. معاملات در بورس‌ها در اتاق پایاپای تسویه و تضمین می‌شوند؛ اتاق پایاپای در برابر خریدار نقش فروشنده و در برابر فروشنده نقش خریدار را ایفا می‌کند.

بازار آتی طرفداران زیادی دارد و این محبوبیت و استقبال به خاطر وجود مزیت‌های آن است ازجمله:

• معافیت مالیاتی
• تخصیص سود بانکی به مبلغی که در حساب در اختیار مشتری موجود است
• امکان برداشت یک ‌روزه موجودی از حساب،
• کارمزدهای بسیار پایین
• امکان خرید و فروش نامحدود در هرروز معاملاتی
• واریز روزانه سود و زیان به حساب مشتری
• و …

معاملات طلای سرخ در تالار نقره‌ای

نخستین قرارداد آتی در دنیا به صورت سنتی روی محصولات کشاورزی صورت پذیرفت. در بورس کالای ایران نیز مطالعات گسترده‌ای روی دارایی‌های مختلف جهت پذیرش در قراردادهای آتی انجام ‌شده که یکی از این دارایی‌ها در حوزه محصولات کشاورزی، زعفران است. معاملات زعفران در بورس کالای ایران هم به صورت گواهی سپرده کالایی و هم در بازار فیزیکی به صورت نقد، سلف و نسیه انجام می‌شود. از دیگر مثال‌های قراردادهای آتی قرارداد آتی سکه یا سهام است.

قراردادهای آتی سکه و کالا چیست؟

قرارداد آتی سکه و کالا چیست؟ بررسی معاملات آتی سکه و کالا در بازار بورس

آنچه شما در این مطلب می خوانید

قرارداد آتی سکه چیست؟

ابتدا به تعریف قرارداد آتی می پردازیم:

قرارداد آتی یا Futures Contract یک قرارداد دوطرفه است، مفهوم قرارداد آتی در این قرارداد خریدار (Long Position) و فروشنده (Short Position) موظف هستند در تاریخ معین شده مقدار مشخصی از کالا یا دارایی را به قیمتی که در زمان قرارداد توافق نموده‌اند، مبادله نمایند همچنین دامنه نوسان روزانه در معاملات آتی بازار برابر است با ۵%(+ یا -). در قرارداد آتی سکه و طلا طرفین متعهد به انجام وظایفی هستند، به عبارت دیگر خریدار متعهد است که مقدار مشخص شده دارایی پایه را خریدار نماید و همچنین فروشنده نیز متعهد است که به فروش دارایی پایه بپردازد. اگر یکی از طرفین، از اجرای تعهدات خود در رابطه با پرداخت وجه خودداری نماید اتاق پایاپای که بعنوان بازوی مالی بورس شناخته میشود در این بین مداخله می کند زیرا اتاق پایاپای ضمانت مالی کلیه قراردادها را بعهده دارد به زبانی ساده تر می توان گفت که اتاق پایاپای وظیفه تسویه و پایاپای قراردادهای آتی را بر عهده دارد. در قرارداد آتی سکه میبایست برای پیشگیری از ضرر، میزان معینی از سرمایه را برای احتمال روبروشدن با زیان در نظر بگیرید و در صورت رسیدن ضرر به مقدار مشخص پیش فرض موقعیت معاملاتی باز را معکوس کرده و ببندید. زمانی که کارگزار نتواند یک موقعیت باز را ببند از بازار جبرانی جهت بستن موقعیت تعهدی باز در قرارداد آتی استفاده میکند.

بازارهای مالی به سه دسته تقسیم می شوند:

1. بازار سهام
2. بازار اوراق
3. بازار ابزارهای مشتقه

بازار قرارداد آتی سکه و طلا در بازار ابزارهای مشتقه قرار دارد. ما در مقاله بررسی تفاوت اوراق بهادار و آتی سکه به صورت کامل این بحث را تشریح کرده ایم.

انواع اوراق مشتقه عبارتند از :

دلایل محبوبیت قرارداد آتی سکه:

• معافیت مالیاتی
• خرید و فروش نامحدود
• عدم پرداخت کامل پول
• آربیتراژ یا فرصت دستیابی به سود بدون ریسک ( آربیتراژ به معنی استفاده همزمان از دو بازار خرید و فروش یک دارایی می باشد. )
• سود آوری دو طرفه ( خریدار و فروشنده )
• تسویه حساب به موقع
• ارائه گزارش فعالیت ماهانه به هیت مدیره بورس
• قابلیت خرید و فروش دربازارهای مالی
• با حداقل سرمایه می توانید در بازارهای بزرگ سرمایه گذاری کنید

معایب قرارداد آتی بازار سکه و کالا:

• محدودیت زمانی
• تغییر قیمت پایه دارایی
• عدم داشتن دانش کافی در رابطه با بورس، می تواند افراد را با مشکل مواجه نماید.
• وجود متغیر های زیاد ( قیمت دلار ) برای بدست آوردن قیمت طلا
• با ارائه حجم زیاد سکه از سوی بانک مرکزی به بازار، معاملات آتی افت می کنند.

معامله گران در بازار آتی سکه:

• آربیتراژگران: این نوع معامله گران در چند بازار کالاهای متفاوتی را با نرخ های مختلف خریداری می کنند. با این نکته اشاره کرد که این نوع معامله هیچگونه ریسکی در پی نخواهد داشت و بیشتر به دنبال سوددهی است.
• پوشش دهندگان ریسک: سرمایه گذارهای جانبی جهت کاهش ریسک های ناگهانی بر اثر تغییرات در بازار بورس، که یکی از راه حل ها سرمایه گذاری در بازار آتی سکه و طلا می باشد.
• گمانه سازان: این گروه قصد انجام هیچگونه معامله ای ( خرید، فروش ) ندارند، بلکه تنها به دنبال کسب پول از نوسانات قیمتی ( پیش بینی شده توسط خودشان ) آتی بازار بورس هستند.

نحوه ثبت سفارش خرید یا فروش:

1. ثبت نام مشتری و تعریف قرارداد آتی
2. شناسایی قرارداد آتی مورد نظر از طریق سایت
3. مشتری می تواند درخواست خود را از طریق تلفن، حضوری، آنلاین ثبت نماید.
4. کارگزار پس از بررسی درخواست مشتری، آن را وارد سیستم می نماید و آن درخواست فعال می شود.

بررسی نکات در مورد ثبت سفارش:

• درخواست خود را به صورت واضح مشخص کنید.
• برای انجام هرگونه معامله با کارگزار خود مشورت کنید.
• در مورد وضعیت بازار با فروشنده مشورت نکنید.
• از وضعیت روز بازار اطلاعات کافی بدست بیاورید.
• برای بدست آوردن اطلاعات و دانش کافی در کلاس بورس سایت بورس فارسی شرکت کنید

انواع کارمزد قرارداد آتی:

1. معاملات: کارمزدی است که قبل از انجام معامله باید طرفین قرارداد پرداخت کنند.
2. تسویه نهایی: کارمزدی است که بمنظور تسویه نقدی و یا فیزیکی باید طرفین قرارداد پرداخت کنند.

انواع وجه تضمین در قراداد آتی سکه:

ابتدا به بررسی معنی وجه تضمین میپردازیم :

وجه تضمین در قرارداد آتی سکه به چه معناست؟ همانطور که از نام از مشخص است، وجهی است که طرفین قرارداد جهت جلوگیری از هرگونه سرباززدن در قرارداد موظف به پرداخت آن هستند. ( این مبلغ تضمین نزد اتاق پایاپای نگهداری می شود. ) حداقل وجه تضمین برای قرارداد آتی سکه ۷۰ درصد می باشد. زمانی که مشتری در یک سر رسید موقعیت خرید و در سررسید دیگر موقعیت فروش داشته باشد ریسک کاهش شدید موجودی حساب مشتری کمتر می‌شود زیرا در یک سررسید سود می‌کند و در یکی زیان. در این حالت می گوییم شخص در موقعیت معکوس قرار گرفته است و مشمول تخفیف وجه تضمین اولیه می شود .

انواع وچه تضمین:

1. وجه تضمین اولیه: برای اینکه طرفین به تعهدات خود در قرارد آتی سکه پایبند باشند موظف به پرداخت وجه می باشد. میزان پرداختی این تضمین در قرارداد آتی مشخص شده است.
2. وجه تضمین جبرانی: زمانی که شخصی اخطار افزایش وجه تضمین را دریافت می کند موظف است حساب خود را به اندازه کسری وجه تضمین اولیه افزایش دهد.
3. وجه تضمینی اضافی: از وجه تضمین اضافی جهت جلوگیری از ریسک ناشی تغییرات قیمت در بازار استفاده می شود و اگر حساب طرفین از مقدار تعیین شده کمتر باشد، برای شخص اخطار افزایش وجه تضمین ارسال می شود.

انواع تسویه:

قیمت تسویه بر اساس میانگین معاملات انجام‌شده و طی مراحلی در ساعات پایانی بازار توسط اتاق پایاپای تعیین می شود.

1. تسویه روزانه: نقل و انتقال وجه به دلیل به روز رسانی حساب ها ( سود و زیان براساس قیمت تسویه محاسبه می شود. )
2. تسویه نقدی: تسویه نهایی قرارداد آتی سکه به صورت نقدی و براساس قیمت تسویه محاسبه می شود.
3. تسویه فیزیکی: تسویه نهایی قرارداد مفهوم قرارداد آتی آتی سکه به صورت فیزیکی با انتقال دارایی پرداخت می شود. حال به بررسی مراحل تسویه فیزیکی خریدار و فروشنده می پردازیم:

1. اعلام آمادگی تحویل دادن کالای فروخته شده
2. تحویل دادن قبض انبار
3. کسر عوارض

1. اعلام آمادگی جهت تحویل گرفتن کالا
2. واریز پیش پرداخت
3. دریافت گواهی آمادگی تحویل کالا
4. واریز کل وجه به حساب فروشنده
5. پرداخت عوارض
6. دریافت کالا

در صورت عدم ارائه هریک از موارد فوق از سوی فروشنده یا خریدار، یک درصد از ارزش قرارداد براساس قیمت روز تسویه به نفع خریدار یا فروشنده کسر می گردد. بطور مثال اگر فروشنده قبض انبار را تحویل ندهد یک درصد از ارزش کل قرارداد به نفع فروشنده کسر می شود.

برداشت وجه در قرارداد آتی:

انتقال وجوه توسط شرکت بورس کالا انجام می‌پذیرد. مشتری می تواند سود حاصل از معامله را با ارائه یک درخواست کتبی برای کارگزار برداشت کند. لذا میبایست شماره حساب شخصی خود را نیز برای کارگزار ارسال نماید همچنین باید بدانید که برداشت وجه به صورت تلفنی نیز امکان پذیر است.

معاملات قراردادهای آتی شاخص از فردا + جزییات

ساز‌و‌کار قراردادهای آتی سبد سهام روی سبد شاخص در حالی اعلام شد که از فردا معاملات مربوط به آن از فردا آغاز میشود.

به گزارش «دنیای بورس»، دنیای اقتصاد نوشت: اطلاعیه آغاز دوره معاملاتی قراردادهای آتی شاخص در حالی روی سایت سازمان بورس قرار گرفته است که این قراردادها از ۱۹ مرداد تا اسفند ۱۳۹۹ قابل معامله هستند. اگرچه این ابزار پیش از این نیز وجود داشته اما دوره معاملاتی قرار داد آتی سبد سهام روی شاخص ۳۰ شرکت بزرگ اقدامی است که می‌تواند به توسعه ابزار‌های مالی در بازار سرمایه منجر شود.

قراردادهای اختیارمعامله با حرف «ج» آغاز می‌شوند، روی سبد شاخص ۳۰ شرکت بزرگ، سبد شاخص فرآورده‌های نفتی، سبد شاخص صنعت استخراج کانه‌های فلزی، سبد شاخص صنعت فلزات اساسی، سبد شاخص صنعت محصولات شیمیایی، سبد شاخص صنعت قند و شکر، سبد شاخص صنعت سیمان، گچ و آهک، سبد شاخص صنعت بانک‌ها و موسسات اعتباری و سبد شاخص صنعت خودرو و ساخت قطعات آماده معامله هستند.

با توجه به سابقه معاملات بورس کالا در بورس ایران و اشتیاق برخی فعالان بازار سرمایه به این سبک از معاملات در بخش سهام، امکان معاملات آتی سبد سهام یا آتی شاخص در بازار ایران از تاریخ ۲۵ آذرماه ۱۳۹۷ ایجاد شد. قرارداد آتی شاخص، نوعی قرارداد است که دارایی پایه آن شاخص است و ارزش خود را از آن دارایی پایه می‌گیرد.

در حال حاضر در بورس تهران نمادهایی مانند جسی (آتی شاخص ۳۰ شرکت بزرگ)، جبانک (آتی شاخص بانک‌ها)، جنفت (آتی شاخص فرآورده نفتی) و. قابل معامله است. در قرارداد آتی، خریدار و فروشنده توافق می‌کنند مقدار معینی از کالا را با قیمت مشخص و در زمان مشخص معامله کنند.

به بیانی ساده در این نوع معامله، معامله‌گر تصمیم ندارد که کالا را الان تحویل بگیرد، ولی قیمت و زمان تحویل را از الان مشخص می‌کند و در موعد سررسید پرداخت را انجام می‌دهد. این کار به‌دلیل پوشش ریسک است. برای مثال یک شرکت تولید‌کننده قند و شکر احتمال افزایش نرخ چغندر قند را در آینده می‌دهد. برای این منظور قراردادی برای خرید با چغندرکار منعقد می‌کند که قیمت خرید و زمان تحویل مشخص باشد. به این کار خرید قرار‌داد آتی روی چغندر قند گفته می‌شود.

در این صورت با افزایش قیمت چغندرقند، چون کارخانه از قبل قیمت خرید را پایین‌تر مشخص کرده است، متضرر نمی‌شود و می‌تواند کمتر از قیمت بازار خرید کند. یکی از ویژگی‌های بازار آتی، دو طرفه بودن آن است. در بازار نقدی افراد فقط می‌توانند از افزایش قیمت‌ها سود کنند؛ اما در بازار آتی می‌توان از کاهش قیمت هم سود کرد.

در مثال بالا چنانچه چغندر کار انتظار دارد قیمت چغندر کاهش یابد، از حالا با نرخ بالاتر قرارداد آتی روی آن را با تولید‌کننده قند و شکر منعقد می‌کند. در سررسید چنانچه قیمت چغندر کاهش یابد، چغندرکار نرخ بالاتر در قرارداد را دریافت می‌کند. به عبارت دیگر انتظارات در افزایش یا کاهش قیمت در آینده است که سود یا زیان را رقم می‌زند.

جذابیت جهانی

بر اساس آمارهای جهانی که WFB اعلام می‌کند، معمولا مشتقات کالایی که مهم‌ترین آن قراردادهای آتی کالا است در رتبه اول قرار دارد، بعد از آن قراردادهای اختیار معامله شاخص سهام و بعد از آن تک سهم است و در رتبه بعدی قراردادهای آتی شاخص، قرار دارد.

به عبارت دیگر قراردادهای آتی شاخص ابزارهای پرمعامله و جذاب در دنیا به حساب می‌آیند. اما با توجه به اینکه شاخص صرفا یک عدد است و امکان تحویل فیزیکی برای آن وجود ندارد، از نظر شرعی در ایران نمی‌توان روی آن قرارداد تعریف کرد.

در توضیح این قرارداد‌ها رویا ذبیحی، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگویی می‌گوید: یکی از ویژگی‌های قرارداد آتی دوطرفه بودن آن است؛ یعنی معامله‌گر علاوه بر موقعیت خرید در موقعیت فروش هم می‌تواند کسب سود کند. از دیگر ویژگی‌ها می‌توان به وجود اهرم در قراردادهای آتی اشاره کرد که فرد می‌تواند با چند برابر پول خود به خرید و فروش اقدام نماید.

از جمله مهم‌ترین مزایای قراردادهای آتی شاخص می‌توان به چند نکته اشاره کرد. ایجاد تنوع در ابزارهای مالی و درنتیجه جذب سرمایه‌گذاران با سلیقه‌های مختلف ازجمله سرمایه‌گذاران خارجی، امکان استفاده از استراتژی‌های پوشش ریسک، افزایش جریان اطلاعات در رابطه با قیمت‌های آتی (در واقع انتظارات بازار از آینده را نشان مفهوم قرارداد آتی می‌دهد) و به افزایش حجم معاملات هم در بازار افزایشی و هم در بازار کاهشی می‌انجامد.

او ادامه می‌دهد: با این وجود ابزارهای مشتق مبتنی بر شاخص با الزامات فقهی شرع مقدس تطابق ندارند و مهم‌ترین عللی که برای این عدم تطابق از طرف فقها و صاحب‌نظران بیان شده است، عدم تادیه تقریبا صد درصد موارد این قراردادها (زیرا همه کسانی که اقدام به خرید و فروش این قراردادها می‌کنند، از این موضوع آگاهی دارند و جنبه صوری پیدا می‌کند)، مالیات نداشتن مورد معامله (یعنی شاخص) و عدم امکان تحویل آن و درنتیجه صوری بودن معامله است.

بر همین اساس تابه‌حال راه اندازی این ابزارهای مالی در بورس اوراق بهادار تهران امکان‌پذیر نبوده است. ازاین رو ابزاری طراحی شد که ازیک طرف با الزامات فقهی تطابق داشته و از طرف دیگر کارکردهای قراردادهای آتی و اختیار معامله شاخص را داشته باشد. برای حل مشکل مالیات نداشتن دارایی پایه، تصمیم بر آن شد که سبدی از سهام را که برای آنها شاخص محاسبه می‌شود (سبد مرجع) را کوچک و قابل معامله کرده و به‌عنوان دارایی پایه در نظر گرفته شود.

تاثیر مثبت بر سبد‌ها

اما باید دید این اقدام چه تاثیری بر سبد‌ها‌ ایجاد می‌کند. رویا ذبیحی، کارشناس بازار سرمایه در‌این‌باره می‌گوید: درصورتی که در طول دوره معاملاتی، سبدمرجع به لحاظ ترکیب و نسبت موجود تغییر نکند، سبد پایه هم تغییر نمی‌کند و در سررسید همان تعداد سهام تحویل داده می‌شود.

اما به ۳ دلیل ممکن است سبد سهام تغییر کند. اولین مورد تقسیم سود توسط هر یک از شرکت‌های موجود در سبد سهام است که در این صورت سود تقسیمی تبدیل به سهام موجود در سبد پایه می‌شود تا نسبت میان آنها به‌هم نخورد. دومین مورد، افزایش سرمایه هر یک از شرکت‌های موجود در سبد مرجع است.

این فعال بازار سرمایه در ادامه می‌گوید: در صورت افزایش سرمایه از محل سود انباشته و اندوخته، سهام جایزه به سبد تعلق می‌گیرد و با توجه به اینکه تعداد سهام آن شرکت در سبد پایه زیاد شده و قیمت سهم به همان مقدار کاهش می‌یابد، تاثیری بر سبد مرجع ندارد. اما در افزایش سرمایه از محل آورده نقدی، به سهام موجود در سبد پایه و مرجع حق تقدم تعلق می‌گیرد. سهامداران در سبد مرجع با پرداخت هزار ریال، حق تقدم‌ها را به سهم تبدیل می‌کنند و این باعث افزایش ارزش سبد مرجع می‌شود.

اما در سبد پایه امکان پرداخت ارزش اسمی سهام و تبدیل حق تقدم‌ها به سهم وجود ندارد. بنابراین برای اینکه سبد پایه نماینده سبد مرجع باقی بماند، بخشی از حق تقدم‌ها و بخشی از دیگر سهام موجود در سبد را به فروش رسانده تا وجه موردنیاز برای تبدیل مابقی حق تقدم‌ها فراهم شود.

این تغییرات هم به‌گونه‌ای انجام می‌شود که نسبت بین سهام، برای سبد پایه و سبد مرجع یکسان شود. تعیین اینکه با فروش چه تعداد از حق تقدم‌ها و سهام دیگر موجود در سبد، نسبت برقرار می‌شود نیز ساده است. کافی است که ارزش سبد پایه پیش از اقدام شرکتی را بر ارزش سبد مرجع پس از اقدام شرکتی تقسیم کرده و حاصل را در تک تک سهام موجود در سبد مرجع ضرب کنیم؛ حاصل تعداد سهام موجود در سبد پایه پس از اقدام شرکتی را نشان می‌دهند.

ذبیحی درباره بعد سوم نیز می‌گوید: مورد سوم بازنگری در سبد مرجع در شرکت بورس است. ممکن است شرکتی دیگر حائز شرایط وجود در شاخص ۳۰شرکت بزرگ نباشد و حذف شود و شرکت دیگری جای آن را بگیرد، در این حالت ارزش سبد پایه باید درست مثل قبل باشد که سبد پایه، نماینده سبد مرجع باشد. ممکن است شرکتی در صنعتی تازه وارد بورس شود، در این حالت از تعداد سهام سایر شرکت‌ها فروخته شده و برای خرید سهام شرکت ورودی استفاده می‌شود تا سبد پایه باز هم نماینده‌ای از سبد مرجع باشد.

قاعده برد-برد در بازارهای نزولی و صعودی

نگار نظری، مدیر عملیات بازار ابزارهای نوین بورس تهران درخصوص این نحوه تسویه قراردادهای مشتق می‌گوید: تسویه این قرارداد‌ها به دو صورت است، یا به‌صورت نقدی انجام می‌شود یعنی cash settlement یا به‌صورت فیزیکی دلیوری است. در دنیا قراردادهای شاخص cash settlement هستند یعنی به‌صورت نقدی معامله می‌شوند و در زمان سررسید ما به التفاوت قیمت‌های تسویه با ارزش با عدد شاخص که آن روز است جابه‌جا می‌شود. اما به دلیل اشکال شرعی حتما مبنای تعریف قراردادها و اساس تحویل، فیزیکی صورت می‌گیرد، لذا به دنبال یک راهکار جایگزین برای تعریف قرارداد آتی شاخص بودیم.

او ادامه می‌دهد: راهکار اولی این بود که از صندوق‌های شاخص فعلی که سال‌های گذشته در بورس تهران راه‌اندازی شد به‌عنوان دارایی پایه استفاده کنیم. بازدهیِ این صندوق‌ها دقیقا برابر با بازدهی شاخص مرجعشان نیست. در نتیجه اگر قرار بود روی اینها قراردادهای آتی تعریف شود، در این راهکار، امکان انحراف از بازدهی شاخص برای سرمایه‌گذار وجود داشت.

به همین خاطر در مرحله بعد با استفاده از یک سبد که دقیقا بازدهی آن برابر با بازدهی شاخص مرجع باشد که این شاخص می‌توانست از شاخص ۳۰ شرکت بزرگ باشد، ۵۰ شرکت فعال باشد یا حتی شاخص صنایع که در حال حاضر هم دارایی‌های پایه‌ای که تعریف شد، براساس شاخص صنایع و ۳۰ شرکت بزرگ است. نکته دوم اینکه توانستیم شرعی بودن و مجوز آن را از کمیته فقهی اخذ کنیم. این سبد به قدری کوچک شده است که نشان‌دهنده شاخص است و مفهوم قرارداد آتی هر زمان شما عدد شاخص را ببیند، دقیقا ارزش سبد پایه خود را محاسبه می‌کنید و تحویل‌پذیر است.

نظری در ادامه می‌گوید: از مهم‌ترین مزایای قراردادهای آتی چه تک سهم و چه سبد سهام بحث اهرمی بودنشان هست. مثلا شما در معاملات نقدی مثل سهام باید ۱۰۰ درصد ارزش معامله را پرداخت کنید تا به‌عنوان مالک شناسایی شوید و بعد امکان فروش آن را داشته باشید.

در صورتی که در ابزارهای مشتق از جمله قراردادهای آتی، شما صرفا درصدی از ارزش معامله را پرداخت می‌کنید که این درصد را خود بورس‌ها تعیین می‌کنند و در اطلاعیه معاملاتی هم به بازار اعلام می‌کنند که این درصد چقدر است و به‌عنوان وجه تضمین یا وجه‌الضمان تعهدی که شما به‌عنوان خریدار یا فروشنده در قراردادهای آتی می‌پذیرید باید پرداخت کنید.

یک قاعده کلی در مورد مشتقات وجود دارد که هر جا بحث تعهد مطرح باشد، بحث پرداخت این وجه‌الضمان بابت تضمین ایفای تعهدات هم وجود دارد. حال در مورد قرارداد‌های آتی چه تک سهم و چه از نوع شاخص یا سبد سهام، چون هر دو طرف متعهد هستند، پس باید این وجه الضمان را هر دو طرف پرداخت کنند.

از مزایای دیگر این قراردادها این است که معامله‌گر هم از بازار صعودی و هم از بازار نزولی می‌تواند منتفع شود. در صورتی‌که اگر بخواهیم آن را با معاملات سهام مقایسه کنیم، صرفا این کسب سود از بازار صعودی است. طبق تعریف این قرارداد من به‌عنوان فروشنده شما به‌عنوان خریدار روی قیمت، روی تعدادی که قرار است با هم توافق می‌کنیم که فروشنده چه چیزی را به خریدار تحویل دهد. ولی تمام این اتفاقات در آینده می‌افتد.

در مورد قرارداد‌های آتی برای بازار نزولی فروشنده سود می‌کند و در بازار صعودی چون خریدار عملا ارزان تر از بازار دارایی را تحویل می‌گیرد که در اینجا مد نظر ما سبد شاخص است، در نتیجه آن سود می‌کند. مزیت دیگر قراردادهای آتی این است که شما نیاز نیست دارایی پایه را در زمان اتخاذ موقعیت فروش داشته باشید.

وضعیت کنتانگو (contango) در بازار آتی

قراردادهای آتی قراردادهایی هستند که به خودی خود ارزش ندارند و ارزش خود را از یک دارایی پایه در بازار نقد کسب می‌کنند. قیمت آتی و نقد کالایی خاص، همواره با هم اختلاف دارند و در برهه‌هایی از زمان این اختلاف ممکن است کم یا زیاد شود. در این مطلب قصد داریم به بررسی دو مفهوم مرتبط با این اختلاف قیمت، یعنی وضعیت کنتانگو در بازار آتی (contango) و وضعیت بک واردیشن (backwardation) بپردازیم.

منظور از وضعیت کنتانگو در بازار آتی چیست؟

قیمت دارایی پایه‌ای که قراردادهای آتی روی آن تعریف شده‌اند، همواره در حال تغییر است. یکی از دلایل عمده این تغییرات می‌تواند وضعیت عرضه و تقاضا باشد. سرمایه‌گذاران با توجه به قیمت نقدی کالا، در مورد روند قیمت کالا گمانه‌زنی‌هایی دارند. حال اگر قیمت آتی کالایی خاص، بیشتر از قیمت نقد پیش‌بینی شده توسط سرمایه گذاران باشد، وضعیتی پیش می‌آید که به آن کنتانگو (contango) می‌گویند. نام دیگر کنتانگو ، فورواردیشن (forwardation) است.

مفهوم بک واردیشن (Backwardation) چیست؟

چنانچه عکس پدیده کنتانتگو را در بازار شاهد باشیم، یعنی قیمت نقد مربوط به کالایی خاص بیشتر از قیمت آتی مربوط به همان کالا باشد، وضعیت بک واردیشن (backwardation) اتفاق می‌افتد. طبق تجربه‌ای که در بازارهای جهانی وجود دارد، بک واردیشن پدیده‌ای نادر و حاصل یک بحران (جنگ، آب و هوا، تقاضای غیرمعمول) است.

به طور مثال چنانچه تولید و عرضه نفت پالایشگاه آرامکو عربستان به دلیل بحران منطقه‌ای (با فرض نبود ذخایر عظیم نفتی در آرامکو) کاهش یابد، ممکن است قیمت هر بشکه نفت به صورت مقطعی بالا رود. در چنین شرایطی قیمت نقدی نفت احتمالا بیشتر از قیمت آتی خواهد بود. به دلیل این که سرمایه‌گذاران و سفته‌بازان قیمت نقدی را متورم می‌بینند، پیش‌بینی می‌کنند قیمت نقد و آتی به سمت همدیگر همگرا شوند؛ بنابراین در بازار نقد، فروش استقراضی و در بازار آتی موقعیت تعهدی خرید را اخذ می‌کنند.

مثالی در مورد کنتانگو و بک واردیشن

فرض کنید تاجری با باغدار پسته قرارداد می بندد که یک تن پسته را با قیمت هر کیلو ۱۸۳هزار تومان با سرسید سه ماه آینده از وی بخرد؛ قیمت نقدی پسته در بازار ۱۸۵هزار تومان است.

سناریو اول

پس از انعقاد قرارداد، واسطه‌گری پیشنهاد فروش قرارداد آتی را به قیمت هر کیلو ۱۹۰هزار تومان به تاجر می‌دهد، یعنی تاجر قرارداد آتی را به واسطه‌گر بفروشد. در حال حاضر قیمت پیشنهادی واسطه‌گر بیشتر از قیمت آتی توافق‌شده مابین تاجر و باغدار پسته است. این مثالی از وضعیت کنتانگو در بازار آتی است.

سناریو دوم

تاجر پیشنهادی را از واسطه‌گری مبنی بر فروش روی قیمت ۱۸۴۰۰۰تومان دریافت می‌کند و تاجر بنا به پیش‌بینی که از آینده دارد این پیشنهاد را می‌پذیرد. در چنین حالتی، قیمت قرارداد آتی و نقدی نشان‌دهنده وضعیت بک واردیشن است.

نمودار فوق با فرض تغییر جزئی قیمت آتی طی چند ماه طراحی شده است.

جدول زیر مثالی در مورد بک واردیشن زیره هند است که در سال ۲۰۱۹ اتفاق افتاد.

سخن آخر

همانطور که گفته شد احتمال وقوع بک واردیشن پایین است. حتی در صورت وقوع، کسب سود از این فرصت، مستلزم رصد چند ماهه بازار است. وضعیت کنتانگو در بازار آتی بیشتر دیده می‌شود. یعنی قیمت آتی بیشتر از قیمت نقدی مربوط به کالایی خاص است، بنابراین سرمایه‌گذاران باید اقدام به اخذ موقعیت تعهدی مناسب، با توجه به شرایط بازار کنند.